Verslag: ‘Lang leve de vergrijzing’.

Verslag IMPACT!-expert talk: ‘Lang leve de vergrijzing’.

Op donderdagavond 5 september was er een mooi programma lezingen in het kader van de expert talks van IMPACT!. Vier sprekers die ieder vanuit een eigen businesscase elementen van de ouder wordende samenleving bespraken. De avond stond onder leiding van Jeroen Junte, o.a. organisator van Design Matters in Pakhuis De Zwijger (Amsterdam). Achtereenvolgens kwamen aan het woord: Mirjam van der Lubbe – designer bij Van Eijk en Van der Lubbe, Sanne Muiser – designer en researcher bij onderzoekscentrum de Waag, Helen Houben – architecte bij Houben Architectuur en Gerjanne van Gink – designer o.a. bij Design for Dementia.

Sanne Muiser studeerde aan de Design Academy in Eindhoven en was altijd al geïnteresseerd in thema’s als: intimiteit, tactiliteit en aanraking. Haar afstudeerproject ‘Retirement home 69’ ging over seksualiteit in woon-zorgcomplexen en deed dat in opdracht voor Vitalis (ouderenzorg Eindhoven e.o.). Het was een onderzoek bij vrouwen naar liefde, verlangen, vertrouwen, geborgenheid, seks, etc. binnen de muren van een verzorgings- of bejaardentehuis.

Bij de Waag in Amsterdam doet ze onderzoek bij het creative care lab waar gekeken wordt naar technologie als toegevoegde waarde in de gezondheidszorg. Ze kijkt naar de behoeften bij de mens die dementie heeft en doet dit veelal in co-creatie projecten.

Sanne denkt dat designers per definitie wat empatischer zijn dan bijvoorbeeld wetenschappers, die meer van het resultaat en het proces zijn. Een van haar recente projecten is Paco, een eHealth oplossing (app) voor gezond leven en gezond eten waarbij de rol van coaching voor de patiënt/gast belangrijk is voor gedragsverandering. Zelfregie komt nadrukkelijk voort vanuit de gast/klant. Sanne doet veel aan co-creatie omdat ze denkt dat iedereen vanuit de problematiek een ontwerper kan zijn. Maar professionals (designers) moeten begeleiden vanuit de ‘frustratie’ van de patiënt. Makerschap! Het gaat over vertrouwen, participeren, ontwerpen. Sanne zet bij voorkeur multidisciplinaire teams op van professionals én amateurs. Zo bedacht ze een stomadop en een lichtgevende blindende geleide stok. Het designproces gaat nooit lineair maar gaat heen en weer. Lokale zorg wordt steeds belangrijker. Waar ga je als burger heen met je ideeën? Dan zijn co-creatie en hackatons goede instrumenten om tot zorgvernieuwing te komen. Dat vereist een andere rol van de designer: meer dienend en ondersteunend. Kijk ook op haar website.

Mirjam van der Lubbe ontwierp de binnen- en de buitenkant van Domstate, een zorghotel in Utrecht. Maar ze ontwierp ook de inrichting van de ‘Nature’-tentoonstelling.

Bij Domstate werd om nieuw soort visie gevraagd. Het was een oude verpleegstersflat die getransformeerd moest naar zorghotel met healing environment (gebouw en verblijf dragen bij aan herstel), met licht, duurzaamheid en stress reductie als centrale uitgangspunten. Ze ging vanuit géén ervaring in de zorg naar heel veel ervaring in de zorg. Door letterlijk en figuurlijk in het onderwerp te duiken en door heel veel te praten met zieke en revaliderende mensen. Conclusies waren: ‘je hoeft je niet de hele dag ziek te voelen’, ‘van buiten naar binnen brengen’ en ‘onderdeel van de maatschappij blijven’. Dat hebben ze vertaald naar het concept: ‘hotel, tenzij…. zorg’. Er was een behoorlijk palet van eisen en voorwaarden. Daar hebben ze de inbreng van het eigen onderzoek aan toegevoegd: wat is de dagindeling en hoe kan het gebouw daarop aansluiten? Ze hebben dit gedaan met behulp van de belevingscyclus: wat is op welk moment belangrijk? De cyclus gaat van: inclusiviteit –> healing environment –> beweging stimulering. Kortdurend verblijf –> thuis dichtbij –> afleiding bieden –> digitalisering in de zorg. En aanvullende oog voor de voorwaarden uit het personeelsbeleid (werkplekinrichting, werkruimten, arbo, etc.)

Zo bedachten ze een rollatorparkeerplaats aan het begin van het à la carte restaurant. De rollator staat dan niet in de weg. Met als afleiding een piano waarop iedereen mag spelen. Maar ook aandacht voor privacy, groen en groenvoorziening, onderdeel van de stad zijn, signing op de vloeren, versatiele en mobiele indeling van de hotelkamers, patiënten in beweging houden (extra laten lopen) en aandacht/ruimte voor extra hulpstukken. Kortom: tal van aspecten die bijeengekomen zijn in een uniek concept. Kijk ook op haar website.

Helen Houben heeft een architectuur prijsvraag (‘Who Cares’ van o.a. de Rijksbouwmeester) gewonnen met het project: de wijk als (t)huis, in de Kluis (Geleen-Zuid). De vraag was: ‘wat doen we met de oude wijken van na de oorlog waar de jongeren uit weg trekken en waar ouderen over blijven?’. Ouderen blijven langer thuis wonen. Hoe integreer je dat in de wijk incl. zorg? De wijk als (t)huis is een samenwerkingsproject met verschillende partijen (gemeente, zorginstellingen, woningcorporaties, particuliere aanbieders) met verschillende vraagstukken. Als eerste is er gekeken naar welke voorzieningen nog in de wijk zitten. De bestaande bouw (o.a. oude portiekflats) is niet geschikt voor ouderen. Het gaat om 5.200 woningen voor ca. 10.000 mensen. Het verpleeghuis ligt aan de rand van de wijk. Geleen-Zuid is mooi ruim opgezet maar door parkeren, slechte stoepen, toegankelijkheid niet geschikt voor ouderen.

Daarom is een van de belangrijke inzichten het ontsluiten van de wijk en het aan elkaar koppelen van voorzieningen, zorg, horeca en winkelen en recreëren. Ook de samenstelling van de bevolking (meer jonge gezinnen) zou moeten veranderen. Zo komt er een woonhof, een soort carré boerderij, waar mensen samen kunnen wonen, samen voorzieningen gedeeld worden en zelfredzaamheid bevorderd wordt. De informele burenzorg wordt gestimuleerd, o.a. door een servicepakket aan te bieden. Thuiszorg en wijkverpleging wordt dichtbij georganiseerd. Ook landschapsinvulling is relevant doordat alle voorzieningen worden gekoppeld middels een speciale straat de ‘calle kalle’. Zodanig ingericht dat mensen met een vorm van dementie ook hun weg weer terug vinden. De herinrichting van de wijk zal in de komende jaren gerealiseerd worden. Kijk ook op de website.

Gerjanne van Gink van Design for Dementia is een grote voorstander van de inclusieve maatschappij. Het aantal mensen met vormen van dementie gaat verdubbelen. Mensen leven langer en dus hebben we in onze participatiemaatschappij veel meer mantelzorgers en verzorgenden nodig. De aan de Design Academy in Eindhoven afgestudeerde designster werkt nu in een kliniek voor dementie (!) Ze heeft al tal van designtrajecten op het gebied van dementie uitgewerkt, zoals een belevingshoek waarbij ze elementen van buiten naar binnen haalt.

Haar masterscriptie is een onderzoek naar en productie van de A(lgemeen) D(agelijkse) S(tructuur). spiegel. Het is een spiegel waarop een videobeeld wordt gebeamd met de routinematige dingen die een patiënt moet doen. Ze heeft verschillende opstellingen getest samen met en in drie zorginstellingen. Ze heeft een expertgroep samengesteld en heeft het ontwerp een-op-een getest en op basis daarvan haar definitief ontwerp gemaakt.

Ook heeft ze het empathisch koffiekopje bedacht. Een koffiekopje dat met behulp van warmtesensoren zelf aangeeft dat er nog warme koffie/thee inzit. Een ander initiatief is het ‘Vergeet me niet Pad’ in een wijk in Rotterdam met veel ouderen. Er is schaamte voor dementie. Mensen durven het niet toe te geven en het levert gevaar op voor de verkeersveiligheid. Maar dementie is ook een belemmering om naar buiten te gaan. Het vergeet me niet pad wordt aangegeven met kleuren, vormen en voorwerpen die herkenbaar zijn. Het is zodanig gemaakt dat mensen direct van en naar een locatie (openbare voorzieningen, boodschappen doen, etc.) kunnen lopen zonder dat ze de weg kwijt raken. Hiermee wil ze ook dementie in de openbare ruimte bespreekbaar maken. Belangrijkste designprincipe was luisteren en observeren incl. meelopen zonder te interfereren. Er wordt nu gekeken om in meerder wijken een dergelijk pad aan te leggen. Kijk ook op de website.